ضعف تربیت در آموزش آنلاین دانشجویان ، دموکراتیک شدن روابط استاد و دانشجو - وبلاگ هلن

به گزارش وبلاگ هلن، رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران، با اشاره به ضعف تربیت در آموزش مجازی و آنلاین، گفت: فضای مجازی، آزمایشگاه مجهزی است که می توان در آن خود را شکست و دوباره ساخت و شخصیتهای جدیدی را تجربه کرد. این هویتهای چندگانه، گمنام و غالباً غیرواقعی، زمینه تعهدات اخلاقی و تربیتی را در کاربران تضعیف و الزامات پایبندی به این تعهدات را کمرنگ تر می نماید. لاجرم، فضای مجازی بستر تربیت اخلاقی در کاربران از جمله کاربران دانشگاهی را تضعیف می نماید.

دکتر فریبرز درتاج در گفت وگو با وبلاگ هلن، درباره سختی های آموزش آنلاین برای دانشگاهیان، اظهار کرد: نخستین مسئله، ضعف تربیت است. در حقیقت گسترده بودن فضای مجازی و شبکه اینترنت، تعهدهای موضعی را بی معنا نموده است. در فضای مجازی می توان بدون تعلقات یا مسؤلیت های قبلی وارد شد و وقتی خارج می شویم، هر چقدر تعلق و مسئولیت برای خود ایجاد نموده ایم، همان جا رها کنیم و برویم.

این عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، با بیان اینکه در فضای اینترنت تعهدها در بهترین حالت به شکل تعهدهای مجازی هستند، ادامه داد: به علاوه، فضای مجازی فاقد حضور هویت جسمانی استاد و دانشجو در برابر یکدیگر است و این فقدان، موجب شنماینده شدن ارتباطات مجازی و در نتیجه کاهش الگوگیری اخلاقی دانشجویان از استاد می گردد. فضای مجازی هرگز نمی تواند پیوندهای محکم انسانی را میان افراد برقرار سازد. در محیط مجازی، به دلیل فقدان ارتباط و الگوگیری دانشجو از استاد و دیگران، زمینه تربیت و رشد همه جانبه شخصیت فراهم نیست.

این هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی این را هم گفت که در فضای حقیقی شاگرد وقتی به مرحله استادی می رسد؛ واکنش های روزمره استاد را ببیند و از سبک اخلاقی و رفتاری او الگوگیری کند، در حالی که این فرآیندها در فضای مجازی جایی ندارد.

ضعف خلاقیت در آموزش آنلاین و مجازی

وی ادامه داد: مسئله دیگر، ضعف خلاقیت در آموزش است. خلاقیت که به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر جدید تعریف می گردد، ارتباط مستقیمی با قوه تخیل و توانایی تصویرسازی ذهنی دارد به گونه ای که در راستای یافتن راه های جدید برای انجام دادن بهتر کارها به کار گرفته می گردد.

درتاج همچنین گفت: با وجود اینکه در درسهای دو سویه برخط، تعامل بیشتری میان دانشجو و محتوا انجام می گردد، اما احساس خطرپذیری و پذیرش تأیید یا انتقاد در برابر دیگران، که محرک بروز ایده های خلاقانه است، تا حد زیادی کم می گردد. بنابراین تعامل هم کاهش می یابد. در نتیجه، چنین درسهایی یادگیرنده را به مرحله بالاتری از کاردانی نمی رساند. اظهارات استادان بیانگر تمرکز آموزشها بر حفظیات و عدم توجه به خطرپذیری در یادگیری و به کارگیری توانایی ذهنی در ایجاد ایده های جدید است.

به گفته وی، یادگیری به وسیله فضای مجازی، در مراحل اولیه شناختی متوقف می گردد، به طوریکه یادگیرنده به دلیل عدم ارتباط مستقیم با استاد و ضعف محیط آموزش در پرورش خلاقیت، هرگز به مراتب بالاتر یادگیری نظیر تبحر، خبرگی، استادی و خِرَد عملی نمی رسد.

یادگیری طوطی وار در آموزش محازی

درتاج همچنین معتقد است که یادگیری عمیق در فعالیت هایی اتفاق می افتد که مشوق تشکیل تصاویر ذهنی باشد و نه نسخه برداری طوطی وار و تقلید محض؛ بنابراین دانشجوی مجازی در طی انجام فعالیت های درسی، علاوه بر تعامل با استاد، با سایر دانشجویان و در معنای وسیعتر با فضای گسترده یادگیری در محیط وب، تعامل دارد و وارد فرآیند بحث، یادگیری متقابل و جستجوی راهکار ها به وسیله درگیر شدن با اندیشه های گسترده خواهد شد. در این حالت است که فرایند یادگیری معنی دار و یادگیری که زمینه خلاقیت را در افراد فراهم می نماید، شکل می گیرد.

آموزش مجازی روابط میان استاد و دانشجو را دموکراتیک نموده است

رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران، با اشاره به شکل گیری روابط قدرت در آموزش مجازی، گفت: آموزش مجازی موجب دموکراتیک تر شدن روابط میان استاد و دانشجو، دانشجو و دانشجو شده اما همچنان روابط استاد و دانشگاه، دانشجو و دانشگاه و نیز روابط میان استادان را در سطح حداقلی نگاه داشته است. به نظر می رسد آموزش مجازی روابط میان استاد و دانشجو را دموکراتیک تر نموده و فاصله قدرت میان آنان را تا حدودی کاهش داده است.

این عضو شورای مرکز سازمان نظام روانشناسی و ماوره کشور، توضیح داد: استاد مجازی فراتر از یک تسهیل نماینده عمل می نماید و در خارج ساعات مشخص شده برای ارائه محتوا، و با وجود محدودیت های آموزشی، به سؤالات دانشجویان پاسخ می دهد. برطرف احتیاج درسی دانشجوی مجازی در مطالعات مختلف به عنوان بخشی از مسؤولیت استاد تلقی شده است. همچنین ترغیب مستقیم و غیرمستقیم دانشجویان به ایجاد شبکه های یادگیری و نیز ایجاد جو یادگیری از جمله وظایف استاد در تسهیل گفت و گو و تداوم حضور اجتماعی- عاطفی است.

این هیئت علمی دانشگاه همچنین درباره سایر مسائل آموزش آنلاین برای دانشگاهیان گفت که بسیاری از دانشگاه ها زیرساخت های فناوری یا منابع لازم را برای اجرای سریع و یکپارچه یادگیری آنلاین نداشتند. بسیاری از اعضای هیئت علمی آموزش دیدند که از سیستم عامل های یادگیری آنلاین به عنوان یک جایگزین برای آموزش حضوری استفاده نمایند، اما بعضی از اعضای هیئت علمی که اهل فن نبودند قادر به کنار آمدن با این حالت نشدند و همین امر بر کیفیت تدریس آنها تأثیر منفی داشت و بعضی از دانشجویان نیز در خانه به لپ تاپ و امکانات اینترنت دسترسی نداشتند.

محدودیت آموزش آنلاین در دروس آزمایشگاهی

وی کارساز نبودن کلاس های آنلاین در نمام موضوعات و دروس را نیز از سایر آسیب های این نوع آموزش دانست و یادآور شد: آیا میتوان دوره های عملی و آزمایشگاهی، موسیقی و هنر را بصورت آنلاین آموزش داد؟ چه اتفاقی برای دانشجویانی خواهد افتاد که دروس آنها به صورت آنلاین قابل تدریس نیست؟ کیفیت آموزش آنلاین مسئله مهمی است که در این دوران چالش برانگیز بود.

درتاج توضیح داد: گذار از آموزش حضوری به ارائه آنلاین تأثیر جدی بر سیستم ارزیابی و ارزشیابی داشت. اگرچه از فناوری برای آموزش و یادگیری قبلاً استفاده شده است اما جنبه ارزیابی معمولاً کمتر توسعه یافته است. دانشجویان و همچنین اساتید در خصوص نحوه اجرای تکالیف مهم، پروژه ها و سایر ارزیابی های مداوم اطمینان نداشتند.

تقلب، عدم مطالعه دروس و اتکا به خود در آزمون های آنلاین

وی نظارت بر نحوه آزمون دادن و اطمینان از تقلب نکردن دانشجویان در آزمونهای آنلاین را نیز سخت دانست و اضافه نمود: همین امر موجب افزایش تقلب در بین دانشجویان و عدم مطالعه دورس و اتکا به دانش خود را به دنبال داشت که مسلماً پیامدهایِ منفی در دراز مدت نیز به دنبال خواهد داشت. همچنین آنالیز دروس آزمایشگاهی، عملی و آزمون های عملکردی به صورت آنلاین امکان پذیر نیست. علاوه بر این، دانشجویانی که دسترسی به اینترنت نداشتند، مسلماً هنگام شرکت در فرآیند ارزیابی، از یک ضعف آشکار برخوردار بودند، که بر میانگین معدل (GPA) آنها تأثیر منفی گذاشته است.

این هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه نمود: بعضی از کارشناسان معتقدند که جوانان همیشه به دنبال فعالیت و یادگیری در محیط های گوناگون علمی به ویژه دانشگاه هستند که رویکرد رقابتی را برای آنها همیشه به همراه داشته است، اما با شیوع ویروس کرونا، محدودیت های ایجاد شده و کاهش فعالیت جوانان، بی حوصلگی و بی انگیزگی دانشجویان افزایش یافته است. حضور افراد در دانشگاه، کلاس ها، گروه ها و تشکل های دانشجویی منجر به فعالیت و تحرک دانشجویان و در نهایت افزایش انگیزۀ آن ها می شد و اکنون حضور بیش ازحد در خانه، موجب تقویت حس ناامیدی و پوچی در دانشجویان شده است.

به گفته درتاج، افزایش اختصاص وقت زیاد به گشت و گذار در فضای مجازی موجب افسردگی دانشجویان شده است. با برجسته شدن بعضی از مسائل در فضای مجازی، جوانان زندگی تجملاتی افراد خاص را مشاهده و دنبال می نمایند و سپس به دنبال مقایسه زندگی خود با آن ها برمی آیند.

این عضو شورا مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با بیان اینکه در جهان، کشورهایی مانند ژاپن و امارات تهدید آموزش مجازی را به یک فرصت تبدیل نموده اند، توضیح داد: فضای آموزش عالی، بعضی دانشگاه های برتر جهان نیز به سمت استفاده از فضای مجازی سوق پیدا نموده و به تبع آن اساتید ما نیز به استفاده از این فضا تمایل پیدا نموده اند در حالی که در این زمینه با توجه به مسائل زیرساخت ها مسائلی نیز وجود دارد. اگر به دانشگاهی مانند استنفورد توجه کنیم، می بینیم که ورود به فضای مجازی احتیاجمند امکانات لازم از جمله پهنای باند گسترده، نرم افزارها و اینترنت خوب است و این دانشگاه در این زمینه پیروز بوده؛ در صورتی که در فضای فعلی دانشگاههای ما، کارایی کلاس به دلیل قطع و وصل شدن میکروفون و اینترنت، اثربخشی و کیفیت لازم برخوردار نیست.

استفاده از خردجمعی در آزمون آنلاین

وی با اشاره به چالش آزمون آنلاین و ارزیابی های ناکافی در این نوع از آموزش توضیح داد: آزمون آنلاین ویژگی های خاص خود را دارند و از قبل باید پیش بینی های لازم برای این آزمون ها انجام گردد تا بتوان دانش واقعی آزمون دهنده را ارزیابی کرد. در حال حاضر امکان این ارزیابی دقیق نیست و ممکن است بعضی از دانشجویان در این آزمون ها دچار خطا شوند، به این صورت که شخص دیگری در آزمون شرکت کند و یا دانشجویان از خرد جمعی استفاده نمایند. باید راهی پیدا کرد که امکان ارزیابی معتبر فراهم گردد.

ضرورت پایش مستمر دانشجویان و اساتید

درتاج نبود ابزار هوشمند، نوسانات سرعت اینترنت و نداشتن اینترنت پرسرعت برای اساتید و دانشجویان را از جمله مسائل زیرساختی آموزش آنلاین در ایران دانست و ادامه داد: از دیگر نکات حائز اهمیت در آموزش مجازی ضرورت پایش مستمر دانشجویان و اساتید است. چراکه ممکن است به دلیل عدم حضور فیزیکی این افراد در محیط دانشگاه، عده ای آنطور که باید و شاید به بحث آموزش اهمیت ندهند و بعضی از دانشجویان دچار افت تحصیلی شوند. چراکه در آموزش مجازی به نوعی، امکان پرسش و پاسخ میان استاد و دانشجو وجود ندارد. آموزش نباید به این نحو باشد که دانشجو تنها مطلب را گوش کند و در نهایت برای نمره امتحان دهد. در صورتی که در سیستم های آفلاین در مقابل این مزیت که دانشجو می تواند چند بار مطلب را گوش کند، این نکته نیز وجود دارد که گفتگو و مشارکت فعال دانشجو وجود ندارد.

وی همچنین این را هم گفت که در سیستم آنلاین هم سرعت اینترنت به نحوی است که بعضاً صدا با تأخیر پخش می گردد و کیفیت لازم را ندارد. از این رو در شرایط کنونی بهترین روش این است که ارزیابی مستمر انجام گردد و در شرایط مطلوب، هر هفته از دانشجویان امتحان گرفته گردد. این شرایط ناخودآگاه دانشجویان را با فضای آموزشی درگیر می نماید. حتی این مزیت وجود دارد که در طول ترم با هم همفکری نمایند و این امر به آموزش آن ها یاری می نماید.

ارتباط تصویری میان دانشجو و استاد باید دوطرفه باشد

این روانشناس ادامه داد: هرچه بتوانیم از ابزارهای بیشتر با بکارگیری حواس بیشتر استفاده کنیم، می توانیم ارتباط بهتری برقرار و آموزش با کیفیت تری داشته باشیم. حداقل امکان برقراری ارتباط تصویری بین مدرس و تمام دانشجویان باید به صورت تصویری دو طرفه باشد که هم استاد و هم دانشجو با ارتباط چهره به چهره با یکدیگر تعامل داشته باشند، در غیر این صورت دانشجو در کلاس حاضر باشد اما حضور مفیدی نداشته باشد، عملا کاربردی نخواهد داشت. البته استفاده از این روش در آموزش مجازی احتیاجمند سرعت اینترنت و ظرفیت مناسب سامانه است.

رئیس انجمن روانشناسی ترتبیتی ایران همچنین با اشاره به مزیت های آموزش آنلاین این را هم گفت که افراد علاقه مند به تحصیل که امکان حضور به سبب بُعد مکان داشتند، با یاری آموزش مجازی می توانند از این فرصت استفاده نمایند. از دیگر مزایای آموزش مجازی می توان به تقویت قابلیت نسبی یادگیری مستقل و مطالعه فردی و استفاده از تنوع تدریس ها و روش های مختلف تدریس اشاره نمود و با توجه به عدم محدودیت زمانی حضور استاد و دانشجو در آموزش و پژوهش فرصت بیشتری در اختیار دانشجویان و پژوهشگران برای انجام تحقیق وجود دارد.

سامانه آموزش مجازی تنها استاد محور است

درتاج در خاتمه گفت: سامانه آموزش مجازی پویا نیست و تنها استاد محور است نه دانشجو محور. افت تحصیلی و مهارتی دانشجویان به واسطه آسیب پذیری تدریس، یادگیری دروس محاسباتی و عملیاتی و آسیب پذیری برنامه های پژوهشی به واسطه محدودیت ارتباط معمول میان دانشجو و استاد راهنما، همچنین کاهش کمی و کیفی پروژه های پژوهش محور از مسائل آموزش مجازی است.